Filistinli Yusuf Ziya Halidi’nin Arapça-Kürtçe Sözlüğü

Osmanlı döneminde Kudüs Belediye Başkanlığı ve Kudüs Mebusluğu yaptıktan sonra Bitlis’in Mutki ilçesinde üç yıl Kaymakamlık görevinde bulunan Filistinli Yusuf Ziya Halidi burada Kürtçe öğrenerek Arapça-Kürtçe bir sözlük yazdı. Kitapta ayrıca Kürtçe gramer bilgisi de bulunuyor.

YÛSUF ZİYÂ el-HÂLİDÎ, ilk meclisin her iki devre çalışmalarına aktif biçimde katıldı ve Kānûn-ı Esâsî taraftarı ve istibdat karşıtı yönelimiyle tanındı. Serbest fikirli ve reform yanlısı kişiliğiyle yeri geldiğinde Kānûn-ı Esâsî hükümlerine aykırı davranan hükümeti, hatta dolaylı yoldan sultanı ve yolsuzluk yapan ya da yönetimde kusuru bulunan devlet görevlilerini eleştirmekten çekinmedi.Arapça ve Türkçe yanında İngilizce, Fransızca, Kürtçe bilen Yûsuf Ziyâ’nın, görüşlerini çekinmeden ortaya koyan entelektüel bir kişi olduğu belirtilmektedir.

Çalışmaları arasında el-Hediyyetü’l-Ḥamîdiyye fi’l-luġati’l-Kürdiyye (İstanbul 1310/1893) adlı bir eseri de bulunmaktadır.

Kürt dilinin yapısı ve gramer özelliklerine dair bir mukaddimenin yer aldığı eser 5452 kelimeyi ihtiva eden alfabetik bir Kürtçe-Arapça sözlük olup müellif bu eserini Mutki kaymakamlığı esnasında hazırlamıştır.

Eserin sonunda antoloji niteliğinde Şeyh Ahmed-i Hânî’nin Nûbahârâ Bıçûkân adlı manzum sözlüğü yanında bir kısmı açıklamalı olarak Kürtçe kaleme alınmış bazı dinî-edebî metinlerle halk arasında yaygın bazı sözlere ve dönemin tanınmış şahsiyetlerine ait takriz yazılarına da yer verilmiştir. Eserin sözlük kısmı Muhammed Mükrî tarafından tekrar neşredilmiştir (Beyrut 1975, 1987). Hâlidî’nin, Molla Halil Siirdî’nin oğlu Molla Hâmid’in yardımıyla hazırladığını söylediği (el-Hediyye, s. 4, 269) bu çalışma kendi alanında ilk matbu eser kabul edilir. Sözlüğün Arapça kısmını Mehmet Emin Bozarslan Türkçe’ye çevirip bazı çıkarma ve eklerle birlikte yayımlamış, Saime İnal Savi de sözlük üzerine bir tarama çalışması yapmıştır.

Kaynak: İslam Ansiklopedisi